Gmina Oksa

Opis

fot. Urszula Lubczyńska-Gładka

W roku 1554 Mikołaj Rej uzyskał od króla Zygmunta Augusta zezwolenie na założenie na miejscu wsi Tworów miasta Oksza, nazwanego tak od herbu Rejów i Orzechowskich. Dzisiejsza nazwa Oksa jest zniekształconą formą właściwej nazwy Oksza, a została wprowadzona w czasie zaboru rosyjskiego. Miało to związek z faktem, iż w ówczesnej Rosji istniało wiele podobnych nazw. Prawa miejskie Oksa utraciła w 1867 r. Gmina została reaktywowana w 1991 r. z podziału gminy Nagłowice Oksa.

 Gmina Oksa położona jest w zachodniej części województwa świętokrzyskiego, graniczy z pięcioma gminami: Włoszczową, Radkowem, Nagłowicami, Jędrzejowem i Małogoszczem. Ważniejsze szlaki komunikacyjne to droga łącząca Jędrzejów z Włoszczową oraz trasa Oksa – Małogoszcz. Terytorium gminy wynosi 90 km² i podzielone jest na 16 sołectw. Tereny gminy usytuowane są w widłach dwóch rzek: Lipnicy oraz Białej Nidy, które ramionami obejmują jej obszar od północy i od południa. Zachodnią granicę wytyczają stawy rybne a wschodnią zamykają kompleksy leśne. Jest więc Oksa swoistą enklawą o specyficznych warunkach klimatycznych, glebowych i krajobrazowych.
Występujące na tym obszarze lasy pełnią ważną funkcję klimatotwórczą. Dominują bory sosnowe, a w dolinie rzek lasy liściaste. Liczne stawy oraz roślinność szuwarowo – bagienna tworzą sprzyjające warunki bytowania dla wielu gatunków zwierząt, m.in. ptaków. Przepiękne położenie Oksy sprzyja tworzeniu gospodarstw agroturystycznych. Gmina nie ma naturalnych zasobów surowcowych. Nie ma też większych zakładów przemysłowych. W zasadzie prowadzona jest tutaj tylko działalność gospodarcza w zakresie handlu i usług, niejako na własne potrzeby. Oksa jest gminą typowo rolniczą, a podstawą utrzymania ludności są większe lub mniejsze gospodarstwa rolne. W związku z dużym areałem użytków zielonych większość rolników specjalizuje się w produkcji mleka, chociaż odbywa się tu również ogólnotowarowa. W Oksie działalność prowadzą gospodarstwa rybackie, które specjalizują się w hodowli wybornych karpi, jak i innych gatunków ryb. Gmina Oksa nie ma wprawdzie zabytków klasy zerowej, ale zwiedzający tutejszą okolicę znajdzie dla siebie oryginalne miejsca historyczne oraz obiekty, które dostarczą mu wiele niezwykłych przeżyć. Osobliwym obiektem zabytkowym w idealnym stanie technicznym jest drewniany młyn z 1932 r. w miejscowości Wrono koło Zakrzowa. Na terenie gminy Oksa godnymi zwiedzenia są dwa kościoły. Kościół parafialny pw. Św. Andrzeja w Węgleszynie zbudował w roku 1367 biskup krakowski Florian z Mokrska. W kościele tym zachowało się wiele cennych pamiątek. Tu w 1858 roku wzięli ślub rodzice Stefana Żeromskiego. Uwagę zwiedzających przyciąga główny ołtarz z barokowymi ozdobami i przepięknym obrazem Matki Boskiej Szkaplerznej, pochodzący z około 1700 r. Przetrwały też liczne rytowane epitafia.
Natomiast w dawnym zborze kalwińskim, a od 1678 r. parafialnym kościele w Oksie, nadzwyczajną i najbardziej oryginalną, najprawdopodobniej jedyną autentyczną pamiątką z czasów Mikołaja Reja i jego syna Andrzeja, jest zachowana do dzisiaj kazalnica, czyli ambona w kształcie wielkiego kamiennego kielicha. W kościele tym zachowały się liczne marmurowe epitafia nagrobne z dawnych czasów. Jedna płyta poświęcona jest pamięci Andrzeja Reja, fundatora kościoła i założyciela kalwińskiej szkoły. Kościół zdobi późnorenesansowy kartusz kamienny z herbem Rejów: Oksza. Ale to właśnie kamienna ambona, która była świadkiem modlącego się tu poety, ojca literatury polskiej, wielkiego Mikołaja Reja, zachowana jest bez jakichkolwiek przeróbek, stanowi bezcenną perłę wśród zabytków. Przed kilkoma laty archeologowie natrafili w Oksie na fundamenty renesansowej rezydencji M. Reja, który właśnie tu miał swoją siedzibę.